Soja zie je tegenwoordig overal terug op de ingrediëntenlijst. Het zit in vleesvervangers, eiwitrepen en zelfs in kant-en-klare sauzen. Sterker nog, het is verstopt in een groot deel van de bewerkte voeding in de supermarkt, vaak zonder dat je het doorhebt. Van oorsprong is soja een peulvrucht, net als linzen en bonen. En het staat bekend als een gezonde, plantaardige eiwitbron. Maar ondanks dat het vaak wordt gepresenteerd als een goed alternatief voor dierlijke producten, zijn er ook veel tegenstrijdige onderzoeken en twijfels over soja. Want wat doet soja eigenlijk met je lichaam? En hoe gezond is het echt, als je kijkt naar de invloed op je hormonen, spijsvertering en zelfs je vruchtbaarheid?
In dit artikel neem ik je mee in mijn onderzoek naar wat soja is, hoe het wordt verwerkt, waarom er tegenstrijdige onderzoeken zijn en welke vormen je beter kunt vermijden.
Waarom soja niet meer is wat het was
De meeste soja die we tegenwoordig eten, lijkt nog maar weinig op de originele peulvrucht. Ooit was het iets simpels, net als linzen of bonen. Maar door hoe het nu wordt verbouwd en verwerkt is het eigenlijk allesbehalve natuurlijk.
Wist je dat zo’n 94% van de soja uit de VS genetisch gemodificeerd (GMO) is? Dat betekent dat het DNA van de plant is aangepast in een lab. Niet om het gezonder te maken, maar zodat de plant bespoten kan worden met glyfosaat, een sterk chemisch middel tegen onkruid, zonder dat de plant zelf doodgaat. Voor boeren is dat nuttig, ze kunnen al het onkruid verdelgen en de soja blijft gewoon staan. Maar het nadeel? De plant houdt sporen van glyfosaat vast en die komen uiteindelijk terecht in de producten die wij eten, vooral in vleesvervangers, eiwitrepen en andere bewerkte voeding.
En dat is niet het enige. Soja bevat van nature ook een stofje dat genisteïne heet. Dat is een plantaardige stof (een fyto-oestrogeen) die in je lichaam werkt als oestrogeen, een vrouwelijk hormoon. Op zichzelf al hormonaal actief, maar in combinatie met glyfosaat zijn de effecten nog sterker. In een aantal onderzoeken laten ze zelfs zien dat genisteïne bij mannen en vrouwen de vruchtbaarheid verlagen.
De meeste soja die je tegenwoordig eet, heeft nog maar weinig te maken met die simpele peulvrucht van vroeger. Het is nu vooral een product van genetische aanpassingen, bestrijdingsmiddelen en zware bewerking. En doordat het ook nog eens van nature een stof bevat die invloed kan hebben op je hormonen, is het geen gek idee om hier iets kritischer naar te kijken. Zeker als je het vaak ongemerkt binnenkrijgt via snacks.
Hoe soja verandert in je bewerkte eten
Soja is een natuurlijke, plantaardige eiwitbron, toch? Maar de realiteit is dat de soja die je in veel producten tegenkomt, allesbehalve puur is. Tegen de tijd dat het in je eiwitreep, saus, hagelslag of vleesvervanger zit, heeft het een hele chemische reis afgelegd.
Welke soorten soja zitten er allemaal verstopt in onze voeding? En waarom is dat iets waar je even bij stil mag staan? Dit zijn de vormen van soja die je vaak tegenkomt in producten:
Sojaolie
Sojaolie is de meest gebruikte vorm van soja, maar helaas ook de minst gezonde. In tegenstelling tot olijfolie wordt het er niet gewoon uit geperst, maar via een chemisch proces uit de sojaboon gehaald. Daarbij worden oplosmiddelen gebruikt en daarna wordt de olie nog verhit en gebleekt om er een neutrale olie van te maken.
Voor de voedingsindustrie is dat ideaal: het is goedkoop, lang houdbaar en heeft geen sterke smaak. Maar voor je gezondheid is het een ander verhaal. Sojaolie zit verstopt in van alles, van frituurvet en dressings tot koekjes, chips en kant-en-klare sauzen. Vaak zonder dat je het doorhebt.
Wat doet je lichaam ermee?
In plaats van energie of bouwstoffen leveren, zorgt het vooral voor extra belasting. Denk aan ontstekingen zoals puisten, vetopslag of onbalans in je hormonen.
- Voedingswaarde
Sojaolie bevat geen vitaminen, mineralen of andere waardevolle stoffen. Het is puur vet en niet het soort vet waar je lichaam blij van wordt. - Soort vetten
Het zit bomvol omega-6-vetzuren. En hoewel je die nodig hebt, krijgen we er tegenwoordig veel te veel van binnen. Te veel omega-6 bevordert ontstekingen in je lichaam. Dat kan op de lange termijn zorgen voor hormonale disbalans, huidklachten, vermoeidheid en gewichtstoename. - Opname in je lichaam
Je lichaam kan deze olie moeilijk verwerken en draagt niets bij aan je gezondheid. Sterker nog, het belast je lever, vooral als je ook al andere bewerkte producten eet of medicatie gebruikt.
Sojalecithine
Dit kom je overal tegen. Het zit in chocola, saus, hagelslag, margarine en zelfs supplementen. Je ziet het vaak klein en onopvallend op de ingrediëntenlijst staan: sojalecithine. Sojalecithine is een bijproduct van sojaolie. Tijdens het maken van deze olie blijft er een stroperige massa over en daaruit wordt lecithine gehaald. Het wordt gebruikt als emulgator, een hulpstofje dat olie en water goed laat mengen. Daardoor blijft chocolade mooi glad en klonteren sauzen.
Waar komt het vandaan? Het is afkomstig van GMO-soja en wordt geproduceerd met chemische oplosmiddelen. Het hoort dus thuis in dezelfde bewerkingsketen als sojaolie en is industrieel, goedkoop en ver van natuurlijk.
- Voedingswaarde
Sojalecithine bevat geen vitaminen of mineralen. Het heeft ook weinig tot geen eiwitten of gezonde vetten. Kortom: het draagt niets bij aan je voeding. - Opname en verwerking
Je lichaam kan het moeilijk verwerken en het levert niks waardevols op. Je eet het, je verteert het, maar je hebt er vrijwel niets aan.
Soja-eiwitisolaten
Deze zie je veel in eiwitpoeders, vleesvervangers en eiwitrepen. Hierbij worden eiwitten uit de sojaboon gehaald via een chemisch proces. In werkelijkheid is het vooral een industrieel bijproduct. Het wordt uit restmateriaal van sojabonen gehaald via een chemisch proces en wat overblijft is een wit poeder. Soja-eiwitisolaten lijken op papier een handige eiwitbron, maar je lichaam denkt daar anders over. Zeker als je gevoelig bent, kan dit soort sterk bewerkte soja juist darmklachten geven, zoals een opgeblazen gevoel of moeite met de vertering. Je spijsvertering moet harder werken om het af te breken, en dat merk je.
Daarnaast is het eiwit niet compleet. In tegenstelling tot dierlijke eiwitten, zoals die uit eieren, kip of rood vlees, bevat soja-eiwitisolaat niet alle essentiële aminozuren in de juiste verhoudingen. Het mist ook de natuurlijke vetten die helpen bij de opname. Je lichaam herkent het daardoor minder goed als bouwstof.
En dan is er nog iets: soja-eiwitisolaten bevatten vaak sporen van chemische oplosmiddelen en missen micronutriënten. Daardoor is het voor je lichaam lastiger om er iets nuttigs mee te doen. Het zit wel in je voeding, maar het levert je weinig op.
Hoe soja je hormonen beïnvloedt
Soja leek me altijd een gezonde keuze, maar toen ik me er in ging verdiepen, ontdekte ik dat soja ook een andere kant heeft. Vooral als het gaat om je hormonen.
Soja bevat namelijk fyto-oestrogenen: dat zijn plantaardige stofjes die lijken op het hormoon oestrogeen, dat je lichaam zelf aanmaakt. Het bekendste fyto-oestrogeen in soja is genisteïne, een stof die van nature in grote hoeveelheden voorkomt in sojabonen.
Je lichaam herkent genisteïne niet als “vreemd”. Integendeel: de structuur lijkt genoeg op oestrogeen om zich te binden aan dezelfde plekken in je cellen, de zogenaamde oestrogeenreceptoren. En dat kan je natuurlijke hormoonwerking behoorlijk in de war brengen. Wat er gebeurt, hangt af van je lichaam en van de fase waarin je zit:
- Ben je zwanger, in de puberteit of in de overgang? Dan zijn je hormonen al gevoeliger en kan extra ‘oestrogeen-activiteit’ zorgen voor disbalans.
- Bij mannen kan genisteïne zich binden aan plekken waar het niet thuishoort, wat effect kan hebben op borstgroei, op de vruchtbaarheid en ontwikkeling van geslachtsorganen.
- En bij vrouwen kan het bepaalde weefsels stimuleren, zoals borstweefsel, wat volgens sommige onderzoeken in verband wordt gebracht met celgroei of oestrogeen-gerelateerde klachten.
Daarbovenop komt nog iets anders. In soja die genetisch gemodificeerd is, zit vaak ook het bestrijdingsmiddel glyfosaat. En uit een aantal studies blijkt dat glyfosaat de hormonale werking van genisteïne kan versterken. Zelfs bij hele lage hoeveelheden werd in laboratoriumonderzoek al een verhoogde celdeling gezien in menselijke borstkankercellen. Glyfosaat beïnvloedde daarbij ook de balans tussen de verschillende oestrogeenreceptoren, wat het natuurlijke evenwicht nog verder kan verstoren.
Soja verstoort de werking van je schildklier
Soja heeft ook invloed op je schildklier en lever. Dit zijn twee organen die een belangrijke rol hebben in je energie, je spijsvertering en hoe je je voelt. Je schildklier maakt hormonen aan die je stofwisseling regelen. Daarvoor gebruikt je lichaam jodium. Zonder voldoende jodium maakt je schildklier geen goede hormonen aan en loopt je hele systeem vertraging op. In soja zitten stoffen isoflavonen die deze processen verstoren. Hoe?
- Soja blokkeert de opname van jodium.
Zelfs als je jodium binnenkrijgt via je voeding, komt het minder goed aan bij je schildklier. - Soja remt de omzetting van schildklierhormonen.
Je lichaam zet het inactieve schildklierhormoon (T4) om in de actieve vorm (T3). Soja vertraagt die omzetting, waardoor je lichaam te weinig van het actieve hormoon heeft. - Gevolg: je voelt je moe, hebt het snel koud, komt makkelijker aan.
Hoe beïnvloedt genisteïne je lever?
Genisteïne is een fyto-oestrogeen, wat betekent dat het in je lichaam werkt als een vorm van oestrogeen, een vrouwelijk hormoon. Je lever heeft als taak om hormonen af te breken en af te voeren via de ontlasting of urine. Daarvoor gebruikt je lever leverenzymen: kleine stofjes die als ‘verwerkers’ werken.
Genisteïne verstoort dit proces op twee manieren:
- Het verandert hoe je lever hormonen verwerkt
Omdat genisteïne zich gedraagt als oestrogeen, gaat je lever ook dat stofje proberen af te breken. Daardoor komt je levercapaciteit onder druk te staan. Zeker als je al medicijnen gebruikt, veel bewerkte voeding eet of alcohol drinkt, kan je lever het extra lastig krijgen. - Het remt de werking van bepaalde leverenzymen
Deze enzymen zorgen normaal voor het opruimen van overtollige hormonen, medicijnresten en gifstoffen. Als die enzymen trager werken, blijven er meer stoffen in je bloed circuleren, ook hormonen die eigenlijk al afgebroken hadden moeten zijn.
Merk je dat meteen? Niet na één keer soja eten. Maar wie regelmatig sojaolie of soja-eiwitisolaten binnenkrijgt, stapelt ongemerkt kleine verstoringen op. Vooral mensen met een gevoelige schildklier of hormonale klachten lopen daardoor extra risico.
Waarom zit soja in veel producten?
Soja is goedkoop, rijk aan eiwitten en wordt in landen als de VS op grote schaal gesubsidieerd. Het is makkelijk te telen en vooral goedkoop. Geen wonder dat fabrikanten het massaal gebruiken. Wist je dat slechts zo’n 2% van alle geproduceerde soja bedoeld is voor mensen. En die kleine hoeveelheid die wij binnenkrijgen? Die komt meestal niet uit tempeh, maar uit de meest bewerkte vormen: sojaolie voor frituren en dressings en texturaten als vulmiddel in vleesvervangers en snacks.
De rest verdwijnt in veevoer of industriële gebruik. Maar ook dat veevoer komt uiteindelijk op ons bord terecht, via vlees, zuivel en eieren van dieren die met soja zijn gevoed. Daarmee krijg je dus indirect alsnog soja binnen, vaak van genetisch gemodificeerde oorsprong en mogelijk met resten van bestrijdingsmiddelen zoals glyfosaat.
De voordelen van soja
Als mensen zeggen dat soja gezond is, hebben ze het meestal niet over die sojaolie in je frituurpan of die eiwitreep uit de supermarkt. Ze bedoelen dan de gefermenteerde soja zoals die in Aziatische landen wordt gegeten, denk aan Japan. Daar draait het vooral om vormen zoals:
- Miso (gefermenteerde sojabonenpasta)
- Natto (een plakkerige, gefermenteerde sojasnack)
- Tempeh (gefermenteerde sojakoek)
- Traditionele tofu (minder bewerkt dan tofu in Europa en Amerika)
Waarom is gefermenteerde soja gezonder?
- Fermentatie maakt soja beter verteerbaar
Het is als een soort voorvertering die de moeilijke bestanddelen afbreekt. - Het zit vol met probiotica.
Die goede bacteriën doen wonderen voor je darmflora. - Het ondersteunt je spijsvertering
Helpt je darmen in balans te blijven.
Bewust met soja omgaan
Wil je gezonder eten en ongemerkt binnengekregen soja vermijden? Met een paar simpele keuzes kom je al een heel eind:
Vermijd:
- Soja-eiwitisolaat, zit in eiwitrepen en shakes, zwaar bewerkt en vaak van GMO-soja.
- Textured vegetable protein, industrieel vulmiddel in vleesvervangers.
- Geraffineerde sojaolie, veel gebruikt in snacks, frituurvet en bewerkte voeding.
Kies liever voor:
- Gebruik andere eiwitbronnen, zoals vlees of eiren.
- Gefermenteerde soja, zoals miso, natto en tempeh, beter verteerbaar.
Extra tips:
- Lees etiketten.
- Eet soja met mate. Denk aan één tot twee porties per week in plaats van elke dag. Dus een keer tofu bij je avondeten dan elke dag soja in je eiwitreep, saus, melk en vleesvervanger tegelijk.
- Wees bewust van wanneer je het eet. Houd eens bij hoe je je voelt na een maaltijd met soja. Heb je daarna een opgeblazen buik, huidproblemen of ben je extra vermoeid?
- Probeer eens een week geen soja-ingrediënten te eten en kijk wat er verandert in je lichaam en energie. Kleine aanpassingen zeggen vaak veel.
- Onthoud dat het niet alleen draait om soja vermijden. Gezond leven draait om het geheel: Gezondheid en Leefstijl
Mijn ervaring
In soja zitten stofjes die zich in je lichaam gedragen als oestrogeen. Als je dat soort stoffen elke dag, via allerlei producten, een beetje binnenkrijgt, raakt je hormoonbalans op den duur uit evenwicht. Dat merk je misschien niet meteen, maar het kan zich later uiten in dingen als vermoeidheid, huidproblemen of een onregelmatige menstruatie.
Daarom ben ik er bewuster mee omgegaan. Ik ontdekte dat er genoeg andere eiwitbronnen zijn zoals rood vlees, eiren en kefir die net zo voedzaam zijn en zelfs beter voor mijn spijsvertering. Als ik toch een keer soja eet, kies ik voor een gefermenteerde variant zoals miso.